گزارش جلسه نقد و بررسی کتاب «بیگانه» اثر آلبر کامو

به نقل از روابط عمومی انجمن ادبی بخوان با ما، چهل و چهارمین جلسه باشگاه کتابخوانی این انجمن در تاریخ ۸ مهر ماه ۱۴۰۲، در خانه‌باغ فرهنگ و هنر، (پارک نبوت٬ بلوار نبوت٬ کرج) برگزار شد. در این جلسه کتاب بیگانه، اثر آلبر کامو نقد و بررسی شد.

در ابتدای جلسه، مهسا خراسانی به معرفی نویسنده و ارائه خلاصه‌ای از کتاب پرداخت. او گفت: «آلبر کامو (زادهٔ ۷ نوامبر ۱۹۱۳ و درگذشتهٔ ۴ ژانویه ۱۹۶۰) نویسنده، فیلسوف و روزنامه‌نگار فرانسوی و برنده جایزه ادبی نوبل بود. او یکی از نویسندگان بزرگ در مکتب رئالیسم، خالق کتاب مشهور بیگانه و مقاله جریان‌ساز افسانهٔ سیزیف است.

کامو در سال ۱۹۵۷ برندهٔ جایزهٔ نوبل ادبیات شد. سه اثر معروف کامو با نام‌های بیگانه، کالیگولا و افسانه سیزیف بیش از هر چیز سبک او را معرفی می‌کنند و موضوع محوری‌شان پوچی است.

کامو در بعد از ظهر چهارم ژانویه ۱۹۶۰ و در سن ۴۷ سالگی (دو سال پس از کسب جایزه نوبل) بر اثر سانحهٔ تصادف نزدیک سن، در شهر ویل‌بلویل درگذشت. آلبر کامو در گورستان لومارین در جنوب فرانسه دفن شد. از دیگر آثار او می‌توان به طاعون، سقوط، مرگ خوش، آدم اول، مرثیه‌ای برای راهبه، سوتفاهم و تسخیرشدگان اشاره کرد.

کتاب بیگانه یکی از معروف‌ترین کتاب‌های آلبر کامو و در عین حال یکی از بهترین رمان‌های اوست. این رمان که در سال ۱۹۴۲ منتشر شد درباره مردی به نام مورسو است که هیچ‌چیز – حتی مرگ مادرش و یا عشق محبوبش – برای او اهمیت چندانی ندارد.

رمان بیگانه با جمله خاصی شروع می‌شود، جمله‌ای نامتعارف. شروعی که هرکسی آن را بخواند فراموشش نخواهد کرد. جملات آغازین کتاب بیگانه که بار معنایی زیادی هم دارد و به نحوی می‌توان آن را معرف کتاب دانست چنین است:

«امروز مامان مُرد. شاید هم دیروز. نمی‌دانم. تلگرامی از خانه‌ی سالمندان به دستم رسید: «مادر درگذشت. مراسم تدفین فردا. با احترام.» این چیزی را نمی‌رساند. شاید هم دیروز بوده است  (کتاب بیگانه، ترجمه خشایار دیهیمی، صفحه ۵)

داستان بیگانه داستانی ساده و بدون پیچیدگی است. مورسو کارمندی در الجزیره، تلگرامی دریافت می‌کند که حاکی از مرگ مادرش در خانه سالمندان است. دو روز مرخصی می‌گیرد، به مراسم تشییع جنازه و تدفین می‌رود و به الجزیره بازمی گردد. به ساحل دریا می‌رود؛ در آنجا نامزدش ماری را می‌بیند و با او به سینما می‌رود. کمی بعد، مورسو، تصادفاً، در گرفتاری همسایه‌اش رمون درگیر می‌شود. رمون دلال محبتی است که وارد نزاع خطرناکی با چند عرب شده است. یک روز یکشنبه رمون، مورسو و ماری با هم بیرون می‌روند. عرب‌ها تعقیبشان می‌کنند، رمون با آنها دست به یقه می‌شود بعد مورسو که هفت تیر رمون را برداشته است، به یکی از عرب‌ها برمی‌خورد و او را می‌کشد. مورسو دستگیر، محاکمه و محکوم به مرگ می‌شود.»

سپس، مهران دادخواه به نقد و بررسی این اثر پرداخت: «ما در این اثر رد پای اگزیستانسیالیسم و ابسوردیسم را می‌بینیم. اگزیستانسیالیسم فلسفه‌ای است که روی یگانگی و انزوای فرد، و تجربیات او در یک جهان خشن و بی‌تفاوت تمرکز می‌کند. این فلسفه موجودیت انسان را غیرقابل توضیح می‌داند. در حقیقت، درونمایه اصلی این رمان از یک طرف برپایه اگزیستانسیالیسم و از طرف دیگر بر پایه پوچی و ابسوردیسم است.

داستان این کتاب که به شیوه اول شخص و از دید یک شخصیت بی‌تفاوت و بی‌احساس به نام مورسو روایت می‌شود، سعی می‌کند فلسفه اگزیستانسیالیسم را در وجود یک انسان به نمایش بگذارد. صحبت‌ها، تفکرات و اقدامات مورسو همان چیزهایی هستند که به عقیده کامو در یک شخصیت اگزیستانسیالیست وجود خواهد داشت.

کامو به ابسوردیسم نیز اعتقاد داشت. او معتقد بود تلاش انسان برای پیدا کردن معنایی در این جهان بی‌نتیجه خواهد بود، بنابراین در جستجوی معنا بودن کاری است عبث. ابسوردیسم شاید در نگاه اول هم معنای اگزیستانسیالیسم به نظر برسد، ولی این دو مقوله با هم تفاوت‌هایی دارند. اگزیستانسیالیسم می‌خواهد نشان دهد که این دنیا هیچ مقصود و معنایی ندارد. ابسوردیسم از این هم یک قدم فراتر می‌رود و معتقد است زندگی نه تنها بی‌هدف است، بلکه هرگونه تلاش برای پیدا کردن معنا در آن کاری بی‌فایده است.

رمان بیگانه دو بخش دارد. بخش اول شرح وقایعی است که از مراسم تدفین مادر مورسو شروع می‌شود و به قتل در ساحل دریا می‌انجامد و بخش دوم مربوط است به زندانی شدن و محاکمه مورسو که البته به اعدام مورسو نمی‌رسد و در پایان خواننده نمی‌تواند دقیقا از سرنوشت مورسو باخبر شود. بخش اول توصیف یک زندگی عادی و مرسوم در میان مردم عادی و معمولی است که در آن طعم آفتاب و دریا و لذت بردن از مواهب زندگی توصیف می‌شود. در بخش دوم داستان، ماجرای قضاوت و محاکمه بیان می‌شود.»

بعد از صحبت‌های دادخواه، حاضران در جلسه به ارائه نظرات و دیدگاه‌های خود درباره این کتاب پرداختند.

جلسه در ساعت ۱۸ به پایان رسید.

جلسه بعدی در تاریخ  ۳۰ مهر ماه ۱۴۰۲ به نقد و بررسی کتاب دل‌کور اثر اسماعیل فصیح اختصاص دارد.

درباره‌ی نویسنده:

آلبر کامو زادهٔ ۷ نوامبر ۱۹۱۳ – درگذشتهٔ ۴ ژانویه ۱۹۶۰) نویسنده، فیلسوف و روزنامه‌نگار فرانسوی برنده جایزه ادبی نوبل بود. او یکی از نویسندگان بزرگ در مکتب رئالیسم، خالق کتاب مشهور بیگانه و مقاله جریان‌ساز افسانهٔ سیزیف است. کامو در سال ۱۹۵۷ به خاطر «آثار مهم ادبی خود که به روشنی به مشکلات وجدان بشری در عصر حاضر می‌پردازد» برندهٔ جایزهٔ نوبل ادبیات شد.

سه اثر معروف کامو با نام‌های «بیگانه»، «کالیگولا»، «افسانه سیزیف» بیش از هر چیز سبک او را معرفی می‌کنند و موضوع محوری‌شان پوچی است.