ترجمه را از کجا شروع کنم؟

می‌خواهم کتاب ترجمه کنم. از کجا شروع کنم؟

از کجا بدانم کتابی که انتخاب کرده ام قبلاً ترجمه شده است یا خیر؟

آیا اصلاً اهمیتی دارد که کتاب مورد نظر من قبلاً ترجمه شده باشد؟

آیا ممکن است همزمان با من مترجم دیگری نیز در حال ترجمه این کتاب باشد؟

ترجمه من چگونه ارزیابی می‌شود؟  ویراستار کیست و چه نقشی دارد؟

چطور اثر ترجمه شده خود را به فروش برسانم؟  اصلاً شانس من برای فروش کتاب در بازار کتاب چقدر است؟

این سوالات گهگاه ذهن منِ مترجم را  سخت به خود  مشغول می‌کند. بویژه اگر در اولین قدم‌های این مسیر شیرین و وسوسه کننده باشم.

سوال‌هایی که غالباً برای افرادی پیش می‌آید که تمایل به ترجمه کتاب دارند  این است که:  از کجا بفهمم کتاب مورد نظر من قبلاً ترجمه نشده است، یا شاید مترجم دیگری همزمان با من در حال ترجمه این کتاب باشد.  اینکه ترجمه مجدد یک اثر تا چه اندازه مجاز است و  یا ارزش کدام یک بیشتر است؟ ترجمه من چگونه ارزیابی می‌شود؟ و چطور اثر ترجمه شده خود را به فروش برسانم و سوالاتی از این قبیل همواره ذهن مترجم را به خود مشغول می‌کند.

اما قدم اول در انتخاب کتاب برای ترجمه، جستجوی عنوان کتاب، نام پدیدآور، نام ناشر و یا موضوع کتاب مورد نظر در آدرس  http://www.ketab.ir/  است. وبسایت کتاب. آی.آر متصل به کتابخانه ملی ایران بوده و پایگاه جامعی مشتمل بر اطلاعات همه کتاب‌های منتشر شده از سال 1375 تا به امروز می‌باشد.  علاوه بر آن، کاربر این امکان را دارد تا اطلاعات آخرین کتاب‌های منتشر شده در ایران را با فاصله زمانی اندکی توسط ناشر مشاهده کند. همچنین کاربران می‌توانند به مشخصات کتاب‌شناختی کامل، تصویر روی جلد و فایل پی دی اف صفحات اول کتاب دسترسی داشته باشند.

روش دوم، جستجو در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی به آدرس http://www.nlai.ir  می باشد. کافی است پس از کلیک بر روی واژه جستجو واقع در صفحه اول سایت، عنوان انگلیسی کتاب مورد نظر را وارد کرده و اطلاعات کافی را دریافت نمایید.

لازم به ذکر است که گاهی ناشران به دلایل متفاوتی، عنوان اصلی کتاب را در شناسنامه کتاب ذکر نمی‌کنند. به همین منظور بهتر است علاوه بر جستجو بر اساس عنوان انگلیسی کتاب، نام نویسنده کتاب را نیز در همین سایت جستجو کنیم.

آیا کتاب‌هایی که فیپا دارند حتماً چاپ شده‌اند؟

فيپا ساخته شده از حروف ابتدایی عبارت “فهرست نويسی پيش از انتشار” است. فیپا فهرست نويسی توصيفی و تحليلی كتاب پيش از انتشار و درج آن در صفحه حقوقی يا صفحه شناسنامه همان كتاب است.  اما امکان دارد کتاب در مرحله گرفتن مجوز از ارشاد دچار مشکل شده و چاپ نشده باشد. بنابراین لزوماً تمام کتاب‌هایی که نام آن‌ها در سایت کتابخانه ملی ثبت شده و فیپا دارند، چاپ و منتشر نشده‌اند.

ویراستار کیست و ویرایش چیست؟ آیا لازم است که کتاب حتماً ویرایش شود؟

آرایش درست متن یک کتاب، تاثیر آن را دوچندان می‌کند و هر ترجمه‌ای حتی با وجود مترجم خوب نیز نیازمند ویرایش است. ویراستار کسی است که خروجی کار نویسنده یا مترجم را تصحیح، پیراسته، و تنظیم کرده و آن را برای چاپ و نشر آماده می‌سازد. وی موظف است که ضمن رعایت سبک صاحب نوشته یا مترجم خطاهای دستوری، حشو، تکرار، گزافه‌گویی، و عبارت‌های بی‌شیرازه و پریشان را سامان دهد. هدف از ویرایش، مقبول‌تر کردن نوشته در ویرایش علمی و مفهومی‌تر کردن نوشته در ویرایش ادبی است. علاوه بر آن نباید فراموش کرد که خواننده کتاب، متن ترجمه شده را بدون حضور مترجم می‌خواند. بنابراین بسیار بهتر است پیش از چاپ کتاب، متن توسط فرد دیگری که درگیر محتوای کتاب نبوده و از بیرون به کتاب می‌نگرد که همانا ویراستار کتاب محسوب می‌شود مطالعه شود. در واقع می‌توان گفت ویراستار، خود را جای خواننده می‌گذارد و از زاویه دید خواننده به متن می‌نگرد.

من هم می‌خواهم کتابم در فهرست کتاب‌های پرفروش قرار بگیرد.

معمولاً این اتفاق برای مترجمان  مطرحی رخ می‌دهد که به اصطلاح اسم درکرده‌اند. اما تکلیف مترجم ناشناسی که به تازگی اقدام به ترجمه و چاپ اثرش کرده است چیست؟ چگونه خود را معرفی کند؟ کتابش را چگونه به فروش برساند؟ اصلاً عوامل موفقیت کتاب‌ها و دلایل رسیدن آن‌ها به فهرست پرفروش‌ترین‌ها کدامند؟

مسلماً ناشران کتاب، هر کتابی را با تیتراژ بالا به چاپ نمی‌رسانند مگر آنکه نویسنده و مترجم کتاب، خودش شهره باشد. مولفان مشهور و مدیران انتشارات نیز گاهی با رونمایی کتاب به صورت کلی در کل کشور به صورت همزمان اقدام به رونمایی از یک کتاب و فروش سراسری آن با شرایط ویژه می‌نمایند که به این ترتیب، کتاب در یک روز در فهرست پرفروش‌ترین‌ها قرار می‌گیرد. جان گريشام نویسنده مشهور داستان‌های جنایی می‌گوید: «نوشتن کتاب بسیار راحت‌تر از فروختن آن است.»

دومین عامل، صنعت فیلمسازی است. هیچ چیز به اندازه اکران فیلمی که بر اساس کتابی ساخته شده باشد، به بالا رفتن فروش کتاب منتهی نمی‌شود. معمولاً این اتفاق باعث معرفی کتاب و به شهرت رسیدن آن در مدت زمان کوتاهی می‌شود. به عنوان مثال فیلم The Great Gatsby  یا «گتسبی بزرگ» نوشته اسکات فیتزجرالد را به خاطر بیاورید. یا مجموعه داستان‌های خون آشام‌ها و گرگ‌نماها  و شناخته شدن  استفنی میر، نویسنده این مجموعه داستان‌ها  که همزمان با اکران فیلم  آن‌ها در صدر پرفروش‌ترین‌ها قرار گرفتند. حتی زمانی که فیلم ساخته شده بر اساس داستان یک کتاب، به خوبی خود اثر نباشد نیز همچنان در فروش خود اثر نقش پررنگی ایفا می‌کند.

معمولاً هر کتابی محدود به زمان و خوانندگان خاص خود بوده و عمر مشخصی دارد. اما گاهی وقتی کتابی پرفروش می‌شود، موفقیت نویسنده و مترجم خود را از پیش تضمین می‌کند. محبوبیت نویسنده کتاب معمولاً منجر به چاپ مجدد کتاب و انتظار خواننده برای کتاب‌های بعدی وی می‌گردد. در این صورت انتخاب نویسندگان مشهور و ترجمه مناسب، همان معجون موفقیت مترجم در فروش کتاب فعلی و آثار بعدی وی می‌باشد.

عامل دیگری که از بقیه بیشتر رخ می‌دهد، ترجمه و فروش  آهسته اما پیوسته کتاب است. این کتاب‌ها شاید سریع در ابتدای فهرست پرفروش‌ها جای نگیرند اما همیشه جای خود را در کتابفروشی‌ها و نمایشگاه‌های کتاب باز می‌کنند. این کتاب‌ها را اصطلاحا پشتیبانان کتابفروشی‌ها می‌نامند چرا که از اقلام اصلی کتابفروشی‌ها به حساب می‌آیند. به عنوان مثال می‌توان به کتاب‌های تربیتی کودک و نوجوان اشاره کرد. یا راهنمای سلامت مادر در بارداری و از این قبیل کتاب‌ها که  افراد در مقاطع خاصی از عمرشان نسبت به آن‌ها احساس نیاز می‌کنند.

رونمایی از کتاب و معرفی آن توسط مراکز شناخته شده‌ای از جمله سمینارها، جلسات کتابخوانی، نمایشگاه‌های کتاب، و دانشگاه‌ها نیز عامل مهم دیگری است که پشتیبان مترجمان تازه کار است. یکی از اتفاقات خوب سال گذشته معرفی ترجمه اولی‌ها در جشن انجمن صنفی مترجمان در تهران بود که به مدد این انجمن صورت گرفت و بسیاری از مترجمان را وارد حیطه ترجمه و چاپ کتاب نمود. خوشبختانه یکی از طرح‌های حمایتی انجمن صنفی مترجمان، شناسایی و معرفی مترجمان جهت ترجمه و نشر کتاب می‌باشد. علاقمندان به این طرح پس از ارزیابی ترجمه از سوی کارشناسان این امر و انعقاد قرارداد با ناشران این طرح، اقدام به ترجمه اثر می‌نمایند. آثار چاپ شده در جشن ملی مترجمان مصادف با روز جهانی ترجمه با حضور استادان و فعالان عرصه ترجمه رونمایی می‌شود.

نازنین عظیمی

عضو هیات مدیره انجمن صنفی مترجمان استان البرز