تماما مخصوص

معرفی کتاب

تماما مخصوص

اثر عباس معروفی

امین چوبین 

عباس معروفی متولد 1336ه.ش در تهران را می‌توان هم به عنوان داستان‌نویس و هم نمایشنامه‌نویس معرفی کرد، پیش از آنکه از رشته‌ی هنرهای دراماتیک دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شود، چند نمایشنامه را با موفقیت به روی صحنه برد. حدود یازده سال دبیر ادبیات در دبیرستان‌های تهران بود و اولین داستان‌اش در سال 1355ه.ش چاپ شد و چهار سال بعد اولین مجموعه داستان‌اش را منتشر کرد. نخستین و بهترین رمان‌اش سمفونی مردگان(1368) اقبال فراوانی یافت و او را به عنوان نویسنده‌ای توانا شناساند. از سال 1369ه.ش مجله‌ی ادبی گردون را منتشر ساخت و پس از توقف انتشار آن، در سال 1374ه.ش به آلمان رفت و مدتی را در خانه‌ی هانریش بل –داستان‌نویس آلمانی- که  اقامتگاهی برای نویسندگان مستعد خارجی است گذراند و از همان تاریخ تا کنون ساکن آلمان است و به کارهای مختلفی از جمله مدیر شبانه‌ی یک هتل پرداخته است و سال‌های اخیر خانه‌ی هنر و ادبیات هدایت -بزرگترین کتابفروشی ایرانی در اروپا- در برلین را بنیاد نهاد و به کار کتابفروشی مشغول است. چاپخانه و نشر گردون هم در همین مکان برقرار است. وی داستان‌نویسی فعال و صاحب قریحه است که برای آثارش مضامین و نگرشی پیچیده را انتخاب کرده و به خوبی از عهده‌ی آن برآمده است. استفاده از تکنیک جریان سیال ذهن و شکستن خط زمانی و شخصیت‌پردازی خوب و استفاده به جا از قصه‌ها و افسانه‌های عامیانه و ارتباط دادن آن‌ها با بن‌مایه‌ی داستان از ویژگی‌های رمان‌های اوست.

از آثار این نویسنده می‌توان به رمان‌های سال بلوا (1371)، پیکر فرهاد (1374)، فریدون سه پسر داشت (1379 خارج از کشور)، مجموعه داستان‌های روبه‌روی آفتاب (1359)، طبل بزرگ زیر پای چپ (1362)، آخرین نسل برتر (1365)، عطر یاس (1372)، دریا روندگان جزیره آبی‌تر (1382) و چندین نمایش‌نامه اشاره کرد.

تماما مخصوص را می‌توان آخرین رمان منتشر شده از این نویسنده دانست که در سال 1389ه.ش توسط نشر گردون در برلین به چاپ رسیده است  و تا سال 1392ه.ش با ورژن جدید به چاپ پنجم رسیده است. تماما مخصوص در52 فصل، داستان زندگی عباس ایرانی (حدودا پنجاه ساله) روزنامه نگار تبعیدی است که مجبور به ترک وطن و مهاجرت به آلمان می شود. -نام عباس ایرانی هم دلالت به حضور یک ایرانی در آلمان است.- وی هم راوی کتاب و هم پررنگ‌ترین شخصیت داستان است که ده‌ها شخصیت دیگر داستان حول محور وی در حال چرخش‌اند. ویژگی‌های شخصیتی و زندگی‌نامه‌اش و حتی اسم‌اش تا اندازه‌ی زیادی به زندگی نویسنده‌ی کتاب، نزدیک است. ویژگی‌هایی همچون نویسنده بودن، مهاجرت به آلمان و حتی کار کردن به عنوان مدیر یک هتل و… خواننده را دچار این تردید می‌کند که شاید در حال خواندن زندگی نامه‌ی عباس معروفی است. کتاب را می‌توان شامل دو بخش دانست، بخش اول شامل زندگی عباس ایرانی در آلمان، خاطرات گذشته‌اش در ایران، مهاجرت، زندگی عاشقانه، خیالات و رویاهایش می شود که به دهه‌های 50 و 60 رجعت دارد و بخش دوم که به دهه‌های بعد ازهفتاد اشاره دارد شامل قسمت پایانی داستان و روایت سفر عباس ایرانی به قطب شمال می‌شود که این سفر به همراه سفری که راوی در کودکی همراه پدرش رفته و سفری که هنگام مهاجرت وی به آلمان از طریق مرز پاکستان اتفاق افتاده و همچنین توجه به این نکته که در ذهن جمعی و فرهنگ ایرانی مرگ همیشه مترادف سفر بوده، به عنوان یک رشته‌ی محکم در زیربنای رمان، باعث پیوند خرده‌روایت‌های گوناگون به بدنه‌ی اصلی رمان شده که از نقاط قوت کتاب محسوب می شود.

«در سفر بود که پس از سال‌ها فرصت یافتم خودم را از دور تماشا کنم. واقعا آدم تا سفر نکند هرگز خودش را نمی‌شناسد. سفر یعنی دور شدن از یکنواختی. وسعت دید نسبت مستقیم دارد به بعد مسافت؛ هر چه دورتر، وسعت دید بیشتر و من این را پیش از سفر نمی‌دانستم. سفر یعنی این‌که وقتی صبح از خواب بیدار شدی، تعجب کنی و از خودت بپرسی من اینجا چه می‌کنم؟» (صص 324 – 323)

نثر مناسب محتوای متن و فضا سازی قدرتمند داستان گاهی اوقات سرما را برای مخاطب چنان عینی می سازد که بدون اغراق گاهی موقع خواندن کتاب احساس سرما می‌کنیم. این سردی هم حاصل زندگی در آلمان و سفر به قطب است و هم حاصل فضای سرد و تلخ  و غم انگیزی است که با استفاده از فلاش‌بک‌های درست و به موقع، مخاطب را گاهی از زمان حال پرت می‌کند به گذشته‌ی عباس در ایران و کودکی و جوانی‌اش را شرح می دهد. معروفی خیال و واقعیت را چنان به هم آمیخته که گاهی نمی‌توانیم بفهمیم اتفاقی که در حال رخ دادن است، واقعیت است یا تراوشات ذهن آشفته عباس، و این امر تا آنجا پیش می‌رود که می‌توان گفت تماما مخصوص داستان ذهنیت عباس است. رمانی متمایل به ذهن‌گرایی، همان چیزی که در رمان اولیس (جیمز جویس) و یا بخش نخست خشم و هیاهو (ویلیام فالکنر) هم شاهدش هستیم. گاهی این درهم‌آمیختگی‌های واقعیت و خیال سبب به وجود آمدن تکرارهای پی در پی شده که صحنه‌هایی را گاهی عینا و گاهی با اندکی تغییر تکرار می‌کند که باعث می‌شود ما احساس کنیم این صحنه‌ها را قبلا هم خوانده‌ایم.

معرفی کتاب را با چند سطری از متن کتاب به پایان می‌برم و امیدوارم که خوانندگان عزیز، این کتاب و آثار دیگر عباس معروفی را مطالعه کنند و از نوشته های این نویسنده وطنی لذت ببرند.

“یانوشکا گفت: عشق یک چیز عتیقه است که با عتیقه‌فروشی فرق دارد. عشق یک جواهر گران‌قیمت است که آدم زندگی‌اش را با آن معنا می‌کند، اما عتیقه‌فروشی پر از وسایل گران است که حالا از زندگی خالی شده” (ص 342)

منابع

فرهنگ و ادبیات فارسی (محمد شریعتی)

تماما مخصوص (عباس معروفی)