نظریه و نقد ادبی

معرفی کتاب

نظریه و نقد ادبی

تالیف دکتر حسین پاینده

امین چوبین

اگر تصمیم گرفته‌اید که از خیل خوانندگان معمولی جدا شوید و به گروه خوانندگانی بپیوندید که به صورت حرفه‌ای با متن روبه‌رو می‌شوند و هنگام خواندن متن با نگاهی ژرف و باریک‌بینانه متوجه جنبه‌هایی ریز و ظاهرا بی‌اهمیت می‌شوند که از چشم خوانندگان معمولی پنهان مانده است، پیشنهاد می‌کنم کتاب نظریه و نقد ادبی، درسنامه‌ای میان رشته‌ای تألیف دکتر پاینده را مطالعه کنید.

دکتر حسین پاینده متولد 28 شهریور سال 1341ه.ش را به عنوان منتقد ادبی و منتقد فیلم می‌شناسیم. ایشان در تهران متولد شد و دوره‌ی دبیرستان را در انگلستان گذراند و پس از بازگشت به ایران، دوره‌های لیسانس و فوق‌لیسانس ادبیات انگلیسی را در تهران به پایان رساند و سپس جهت اخذ مدرک دکتری نظریه و نقد ادبی مجددا به انگلیس بازگشت و در سال1380ه.ش پس از اخذ این مدرک به ایران بازگشت و در حال حاضر به عنوان استاد دانشگاه علامه طباطبائی به تدریس اشتغال دارد. از ایشان تا کنون بیش از 130 مقاله به چاپ رسیده است. همچنین از وی 29 عنوان کتاب منتشر شده که از این مجموعه تعدادی تألیف، تعدادی ترجمه و یک سری را ویرایش نموده‌اند. همچنین ایشان برای کتاب گشودن رمان که توسط انتشارات مروارید منتشر شده است موفق به اخذ جایزه ادبی جلال آل احمد شده است. از دیگر آثار مهم این نویسنده و منتقد دانشگاهی کشورمان می‌توان به کتاب داستان کوتاه در ایران (سه جلد)، نقد ادبی، دموکراسی و  نقد ادبی و مطالعات فرهنگی اشاره کرد.

تازه‌ترین اثر تألیفی دکتر حسین پاینده کتابی دو جلدی است با عنوان نظریه و نقد ادبی، درسنامه‌ای میان رشته‌ای که انتشارات سمت آن را در پاییز 1397ه.ش منتشر کرد و بلافاصله در سال بعد به چاپ دوم رسید. همچنین کتاب مذکور شش جایزه را برای مولفش به ارمغان آورد. این کتاب به معرفی پرکاربردترین نظریه‌ها و رویکردهای نقادانه در حوزه‌ی مطالعات ادبی و علوم انسانی می‌پردازد. از جمله این رویکردهای مهم عبارتند از فرمالیسم، روانکاوی، نقد لاکانی، مطالعات زنان، ساختار گرایی، روایت شناسی، نشانه شناسی، نقد اسطوره‌ای-کهن‌الگویی، مطالعات فرهنگی، پسامدرنیسم، نظریه دریافت و واکنش خواننده.

کتاب مذکور طبق عناوین پیش گفته به یازده فصل تقسیم شده است که جلد اول شامل شش فصل و جلد دوم پنج فصل مابقی را در برگرفته است. هر فصل از چهارچوب ثابتی به این شرح برخوردار است:

1- ملاحظات کلی درباره‌ی نظریه‌ی همان فصل که هدف اصلی‌اش ایجاد زمینه‌ی مناسبی برای ورود به بحث‌های نظری است.

2– در بخش اصول و مفروضات بنیادین هر نظریه، کلیات پیش‌گفته به تفصیل معرفی شده‌اند و در ذیل این بخش قسمتی با عنوان « چند نکته در حاشیه » قرار دارد که شامل نکات مرتبط اما بسط داده نشده‌ای است که برای مزید اطلاعات خواننده گنجانده شده‌اند.

3– در بخش بعد با عنوان روش‌شناسی نقد یا آن نظریه تلاش شده است تا توضیحاتی درباره‌ی روش کاربرد نظریه داده شود.

4– در قسمت بعد ویژگی‌های متونی که برای نقد شدن با نظریه مورد نظر مناسب ترند را برشمرده اند.

5– سپس مجموعه‌ای از سوالاتی که می‌توانند راهگشای نقد متون ادبی با آن رویکرد خاص باشند به خواننده پیشنهاد شده است.

6– پس از این قسمت به نقاط قوت و ضعف هر رویکرد تحت عنوان «مزیت‌ها و محدودیت‌ها» پرداخته شده است.

7– بخش بعدی با عنوان «چگونه بر اساس آن نظریه نقد بنویسیم؟» به روش نگارش نوشتارهای نقادانه بر اساس مفاهیم نظری و روش خاص همان نظریه پرداخته است.

8– در این قسمت با جذاب ترین بخش کتاب روبه‌روییم، چرا که نمونه یا نمونه‌هایی از نقد عملی بر اساس نظریه‌ی معرفی شده است که شامل طیف گسترده‌ای از همه‌ی نمونه‌های ادبیات فارسی (اعم از کهن و امروزی) و متون فرهنگی می‌باشد. برای مثال در این بخش ما قسمت‌هایی از تاریخ بیهقی را می‌خوانیم یا داستانی از نویسندگان معاصر همچون سیمین دانشور، علی خدایی، صادق هدایت و… یا اشعاری از شاعران معاصر همچون نیما، اخوان‌ثالث تحلیل می شود. همچنین از آنجا که از عنوان کتاب برمی‌آید –درسنامه‌ای میان رشته‌ای- در بخش‌هایی سریال‌هایی عامه پسند مانند دارا و ندار، بزنگاه و حتی عکس هایی از رئیس جمهور و وزیر امور خارجه وقت را می‌بینیم که مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند و همین امر باعث جذابیت بیشتر کتاب شده است. تعداد این نمونه‌ها در فصل‌های مختلف بین یک تا سه نمونه متغیر است، به بیان دیگر در خصوص نظریه‌هایی که نیاز به معرفی بیشتری داشته‌اند، نمونه‌های بیشتری از نقد عملی ارائه شده است.

9- در بخش بعد نقدهای نوشته شده مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند و ضمن مروری بر نحوه‌ی نوشته شدن نمونه یا نمونه‌های نقد ارائه شده، میزان پیروی آن‌ها از روش‌‍شناسی همان نظریه سنجیده می‌شود و در پایان هم به مجموعه‌ای از پرکاربردترین اصطلاحات نظریه‌ی معرفی شده در همان فصل پرداخته است. این ساختار در همه‌ی فصل‌ها رعایت شده به غیر از فصل آخر که همان‌گونه که از عنوان‌اش برمی‌آید -نظریه دریافت و واکنش خواننده- نمی‌توانسته است شامل نمونه‌ی نقد عملی مانند سایر فصل‌ها باشد.

کتاب نظریه و نقد ادبی می‌تواند همچون استادی دلسوز گام به گام شما را برای نوشتن یک نقد درست، جامع و آکادمیک با رویکردهای مطرح و علمی نقد ادبی، راهنمایی کند تا بتوانید پس از خواندن متون مختلف و یا حتی دیدن فیلم و سریال‌های متفاوت در صورت علاقه داشتن‌، مطلبی بنویسید که راهگشا و راهنمای دیگر مخاطبان نیز باشد که این امر هم به شما برای فهم بهتر متن، یاری می‌کند و هم کمک می‌کند تا دیگران با آثار برتر ادبی و هنری آشنا شوند و به مرور این تعامل بین منتقد و مخاطب باعث می‌شود که سطح سلیقه‌ی عموم مخاطبان تعالی یابد.

منبع:

نظریه نقد ادبی (دکتر حسین پاینده)